Vieiros

Unha obra de vontade totalitaria, a obra dun home que quixo apreixar totalmente o tempo e o país, non xa a persoa que os vivía, e así prodigou sen medida os lóstregos do seu xenio en breves e magníficos relatos, en centos de artigos variadísimos, en obras de teatro que van desde o xogo máis aéreo á concepción máis épica dos dramas nacionais, e sobre todo en milleiros de versos que abranguen desde a chousa máis íntima ó canto multitudinario. Manuel María foi non un poeta, non un escritor: foi unha literatura. E se non hai novelas que completen o cadro, é porque o Manuel non gustaba delas, non entraban na súa concepción do mundo e da literatura, e nin sequera lía moitas, agás que fosen dos seus amigos, ós que ás veces lles reprochaba que perdesen o tempo escribíndoas. A min reprochoumo algunha vez.

Pero outros falarán do Manuel escritor, do poeta nacional que puxo na súa obra as mil angustias e os mil gozos dun home de amplos horizontes que á fin sempre volvía ós espazos nutricios do seu sangue, a Outeiro de Rei, á Casa de Hortas, ó Campo de Santa Sabel, ás cen lagoas e regatos da Terra Chá nativa, ás cidades amadas de Lugo e Compostela, ó Monforte de tantas ledicias e tantos sufrimentos, ás vilas e ás aldeas percorridas cos amigos, nas que coñecía cada casa e cada xente. Á xente que el amaba. Manuel sentía pola xente, polas persoas únicas e irrepetibles, un amor irremediable, unha curiosidade inesgotable, unha comprensión absoluta que nacía de velas non só como eran, senón como soñaban ser, e mais dunha bondade natural que nel non tiña case mérito, pois non podía ser doutra maneira.

O encontro

Eu quero dicir que aló polo 67 ou principios do 68 vin o Manuel pola primeira vez na biblioteca do instituto de Lugo onde eu estudaba. Presentoumo de paso Alonso Montero, e todo quedou niso, sen máis conversación ca unhas palabras amables dun poeta consagrado a un rapaciño de quince anos que andaba tatexando os seus primeiros versos. Tal foi, con outras palabras, o que de min lle dixo o meu profesor, e eu púxenme nervioso de máis para enfiar algo con xeito.

Manuel aínda non gastaba barba, senón aquel mesto bigote que o facía andar algo cangado cara adiante, segundo eu sabía xa por un poema seu: «un toxal vello, / un paralóstregos, / un colleondas de luz / para inspirarme, / unha carqueixa, / un lugar moi seguro / pra que o cuco poida /cucar na Primaveira». Viña nos Documentos personaes. Pouco podía imaxinar eu que dous anos despois aquel poeta que me impoñía tanto me había de encargar un limiar para a segunda edición daquel libriño que eu sabía case de memoria. Eu non tiña bigote, que aínda non me nacía, e tamén lle envexaba ó mestre a súa fermosa «silveira en flor, / unha regalía / prós ollos das rapazas». Por iso devecía eu tamén, que me facían pouco caso.

Mestre na poesía e na vida

Polo Nadal do ano 68 ingresei na UPG, e eu sospeitaba que Manuel María era da UPG. Eu desexaba mestre, mestre na poesía e mais na vida, mestre tamén, xaora, na política. Así que lle escribín unha carta a Monforte, tratándoo así, de mestre, e aseñorándoo moito, e el contestoume a volta de correo convidándome á súa casa. Eu tiña dezaseis anos e medio, era coma quen di un pícaro, e o gran poeta, o home que xa publicara o Terra Chá e o Mar Maior, convidábame á súa casa coma un igual, coma un colega.

Porque en canto cheguei e lle chamei mestre de palabra, díxome que así non se falaba, e que ademais tiña que atualo. E xamais tolerou que me puxese en plan discípulo; se algún consello daba, se algunha crítica facía ou se propoñía algunha corrección nun verso, era de igual a igual. Agás cando os consellos eran en materia de vida e non de literatura, que entón ás veces poñíase severo, a modo non de pai, mais si de irmán maior, e reprendía con dureza as loucuras de nenos que os seus amigos cometían. Ou polo menos, as que cometía eu.

O Manuel tiña unha colección de poesía, aquela Val de Lemos tan humilde e importante, e o primeiro que fixo, despois de ler os meus poemas, foi abrila para min. Xa publicara nela dous libriños, un de Lois Diéguez e outro del, e andaban polo medio un de Neira Vilas e outro do Celso Emilio. Se mal non me recordo, o meu debía ser o terceiro e saír no 69, pero non foi posible. Titulábase Home cara ó vento, e a "consulta previa", enxeñosa invención léxica do ministerio de Fraga Iribarne para disimular a censura franquista, devolveuno inzado de raias de lapis vermello. Houbo que agardar un ano máis, mentres eu escribía Home e terra, que pasou mellor pola censura e foi o número 5 da colección. Cun prólogo do Lois Diéguez, que é máis vello ca min, e daquela dun xeito significativo que o habilitaba de padriño.

O artigo completo, no último número da revista TEMPOS Novos (outubro 2004, nº89)

TAMÉN NA SECCIÓN CULTURAL DE TEMPOS NOVOS:

A polémica do ministro Gilberto

Arte polo grande: As bienais de Pontevedra e a Coruña.